Antwerpse Burcht aan de Scheldekaaien na 140 jaar terug aan het licht

De stadsarcheologen zijn momenteel onder het Noorderterras aan het speuren naar het verleden van Antwerpen. Het onderzoek kadert in de heraanleg van de Scheldekaaien waarbij voor het centrale gedeelte een nieuw ontwerp wordt gemaakt. Onder de noordelijke hangars zijn ondergrondse resten aanwezig van de middeleeuwse burcht, meer precies de burchtmuur, de verdwenen bewoning binnen de burcht en ook de parochiekerk Sint-Walburgis. Nu de bewaringstoestand gekend is, wordt bekeken hoe ze geïntegreerd kunnen worden in het ontwerp van de heraanleg.

De burcht was door haar ligging aan de Schelde eeuwenlang een belangrijke schakel in de westelijke verdedigingsketen van het Heilige Roomse Rijk. Binnen de ommuurde burcht bevonden zich naast woningen gebouwd langs de twee hoofdstraten, enkele belangrijke gebouwen: het Steen, de Sint-Walburgiskerk en de rechtbank (Vierschaar). Enkel het Steen is vandaag nog steeds zichtbaar. Tijdens de rechttrekking van de Scheldekaaien (eind 19de eeuw) werd immers een groot gedeelte van de burcht afgebroken, om de huidige kaaimuur te realiseren.

Het archeologische onderzoek vindt plaats onder de Noorderhangar, daar waar de burcht zich ooit bevond. Uit historische en iconografische bronnen is er gekend wat zich waar onder de kaaien bevindt. Om de bewaringstoestand te achterhalen van wat er nog resteert van de oude nederzetting, werden proefsleuven uitgegraven.

Burgemeester Bart De Wever: “De beschermde burchtzone onder het Noorderterras is een archeologische site van onschatbare waarde voor de kennis over onze stad. Met de heraanleg van de Scheldekaaien hebben we de kans om de oudste stadskern, de burcht, een plek te geven in het nieuwe ontwerp. Deze opportuniteit moeten we grijpen. De opgravingsresultaten met de bijna 1000 jaar oude burchtmuur zijn alvast veelbelovend.”

Resultaten

Er kon al worden vastgesteld dat de resten van de burcht zich vlak onder het kadeplateau bevinden en dat de muurresten goed bewaard zijn gebleven.

De burchtmuur
De focus van het onderzoek is in de eerste plaats de burchtmuur. Deze loopt dwars onder de huidige hangars en volgt aan noordzijde een licht gebogen tracé richting Schelde. Ter hoogte van de vroegere hoofdas binnen de burcht (Mattestraat), werd in de late middeleeuwen een poortdoorgang gebouwd, met een brug over de burchtgracht. Ter hoogte van deze doorgang zijn nu massieven gevonden die verder worden onderzocht. De burchtmuur werd hier tot 2,5 meter blootgelegd. De muur is opgetrokken in Doornikse kalksteen en blijkt goed bewaard. Twee uitsprongen uit de late middeleeuwen kunnen geïdentificeerd worden als steunpijlers van de halftorens die hogerop in de muur waren ingewerkt. Het gebruik van kalkzandsteen toont aan dat ze van latere datum zijn en mogelijk gelijktijdig zijn gebouwd met de doorgang op deze locatie.

De Vierschaar (de rechtbank)
Een proefput op de locatie van de Vierschaar leverde funderingsmuren op die dateren van na de sloop van de Vierschaar in 1847, te midden van oude, middeleeuwse sporen en grondlagen. De muren van het gerechtsgebouw bleven niet bewaard, wel zijn op het kruispunt van de twee hoofdassen van de burcht oudere sporen uit de Gallo-Romeinse en Karolingische periode aangetroffen. Deze zijn van zeer hoge archeologische waarde, omdat ze nog in een goede staat zijn en dit soort vondst niet vaak voorkomt.

De Sint-Walburgiskerk

In een kijkput op de noordzijde van de Sint-Walburgiskerk kon op 1,5 meter diepte een muurfragment van het hoofdgebouw worden blootgelegd. De plattegrond van de kerk kan hierdoor beter in kaart worden gebracht. Verder onderzoek is nodig om een vollediger beeld te vormen van de bewaringstoestand van de overige delen van de kerk.

Volgende stappen

Verder ontwerponderzoek wordt nu opgestart om te bekijken hoe de burchtmuur, de Vierschaar en de muren van de Sint-Walburgiskerk kunnen worden geïntegreerd en een versterkend element kunnen zijn in het toekomstige ontwerp van de Scheldekaaien.

Annick De Ridder, schepen voor stadsontwikkeling: “De heraanleg van de Scheldekaaien versterkt niet alleen de band tussen de Antwerpenaar en de Schelde maar ook de band tussen Antwerpen en zijn rijke verleden. In het ontwerp van het centrale gedeelte voor de vernieuwde kaaien zullen we dan ook rekening houden met de archeologische vondsten.”

Dit archeologische onderzoek gebeurt in samenwerking met AG Vespa (verantwoordelijk voor het ontwerpproces van de Scheldekaaien), het agentschap Vlaamse Waterweg (belast met de werken van de kaaimuurstabilisatie) en met Artes Roegiers (de uitvoerder van de werken).

Omwille van de coronamaatregelen vindt er geen publieksmoment plaats op de site. Deze kan ook niet bezichtigd worden vanaf de rand van de site. Voor meer informatie en beeldmateriaal kunnen geïnteresseerden terecht op www.antwerpenmorgen.be.  Klik hier voor de rechtstreekse link. Over het ontstaan van Antwerpen is bovendien pas een nieuw boek verschenen dat te verkrijgen is in de boekhandel en online: ‘Antwerpen. Een archeologische kijk op het ontstaan van de stad’ van stadsarcheoloog Tim Bellens.

Verantwoordelijken: burgemeester Bart De Wever – Annick De Ridder, schepen voor stadsontwikkeling