Stad Antwerpen stelt Masterplan herdenking Tweede Wereldoorlog voor

Het Antwerpse stadsbestuur keurde vandaag het Masterplan voor de herdenking van de Tweede Wereldoorlog goed. In september 2019 is het 75 jaar geleden dat Antwerpen bevrijd werd tijdens de Tweede Wereldoorlog. De stad Antwerpen wenst daarom de herinnering aan deze oorlog levendig te houden, te versterken en door te geven aan de toekomstige generaties. Het Masterplan omvat verschillende deelprojecten zoals een project rond de ruimtelijke markeringen (monumenten, gedenktekens en plekken verbonden met de Tweede Wereldoorlog), nieuwe digitale wandelroutes, een educatief luik, een tijdelijke tentoonstelling in het FelixArchief, de Bevrijdingsdagen, een permanente tentoonstelling in het MAS, en de realisatie van een namenmonument. Voor het ganse Masterplan wordt er gewerkt aan een overkoepelende website, die Antwerpenaren meer informatie zal geven over de gebeurtenissen in de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog en de activiteiten die gepland zijn in het kader van de herdenking. Daarnaast worden er in de stad acties georganiseerd over de vervolging en deportatie van Joodse stadsgenoten, de V-bommen, met onder meer de gebeurtenissen in cinema Rex, en het dagelijkse leven in die periode.

In de aanloop naar het bijzondere herdenkingsjaar 75 jaar na de Bevrijding, besliste het college in juni 2017 tot het oprichten van een wetenschappelijke adviesraad, die het stadsbestuur adviseerde over een totaalvisie op de herdenking van de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen. Halverwege 2018 legde het college op basis van de aanbevelingen van die adviesraad de grote lijnen voor het Masterplan vast. Vandaag is het uitgewerkte Masterplan goedgekeurd.

Het plan wil een vernieuwde herdenkingscultuur over de Tweede Wereldoorlog in de stad ontwikkelen, activeren en verankeren. Alle generaties moeten daarbij betrokken worden. Het doel is om de herinnering aan alle slachtoffers levend te houden en de democratische grondwaarden van onze samenleving te benadrukken. 

Er vinden herdenkingsactiviteiten plaats in de aanloop naar de Bevrijdingsdagen in september 2019 en erna. Ook resulteert het herdenkingsbeleid in een aantal grote projecten met een permanent karakter. De Bevrijdingsdagen zelf zullen dit jaar een uitgebreider programma hebben; meer info daarover volgt nog in een later bericht.

Ruimtelijke markeringen en nieuwe online-wandelroutes

De herdenkingsmonumenten en gedenktekens ter nagedachtenis van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog zijn momenteel ruim verspreid over de stad Antwerpen. De stad wil haar oorlogslittekens zichtbaarder maken. Daarom worden de bestaande herdenkingsmonumenten, gedenktekens,… fysiek geduid in het openbaar domein, met een duidelijke link naar de Tweede Wereldoorlog. Bovendien zullen ze op termijn allemaal op een onlinekaart terug te vinden zijn.

Ook een aantal belangrijke sites die nu nog niet voldoende gemarkeerd zijn, zullen een tijdelijke aanduiding krijgen, om de littekens van de Tweede Wereldoorlog in de stad duidelijk herkenbaar te maken. Er zal een weloverwogen keuze gebeuren van historische locaties, met aandacht voor alle slachtoffers. Momenteel staan de bunkers in het Stadspark en de locatie waar cinema Rex door een V-bom werd getroffen al op de planning.

Bovendien worden er 5 nieuwe online-wandelroutes georganiseerd in de stad. Deze zullen via getuigenissen, video, foto’s, teksten en geluid de verhalen van toen brengen. De 5 wandelingen hebben als thema’s:

De Joodse gemeenschap en de Holocaust (razzia’s, onderduikadressen,…)
Bombardementen (o.a. de V-bommen)
Het dagelijkse (over)leven
De weerstand en de bevrijding van Antwerpen
De werking van stad en haven en het strategische belang van de haven

De eerste twee worden nog in 2019 ontwikkeld, de volgende twee in 2020 en de laatste in 2021.

Struikelstenen

Struikelstenen zijn gedenktekens op het voetpad voor de vroegere woonhuizen van mensen die werden verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfdoding werden gedreven. De stad Antwerpen keurde in juli 2018 het afwegingskader daarvoor goed. Privépersonen mogen mits aanvraag een steen plaatsen op hun eigen kosten. Ze moeten wel voldoen aan een aantal voorwaarden en een goedkeuring van de stad krijgen.

Sindsdien werden in de stad al struikelstenen voor meer dan 30 slachtoffers geplaatst. Bijkomend werden er meer dan 10 aanvragen al goedgekeurd, en een aantal zijn momenteel nog in behandeling. Ook al deze stenen zullen op een onlinekaart zichtbaar worden gemaakt.

Tijdelijke museale opstelling en educatief luik

Tijdelijke tentoonstelling

De geallieerde troepen bevrijdden Antwerpen op 4 september 1944. Maar de stad ging daarna nog maandenlang door een loodzware periode, omdat ze bestookt werd met Duitse V1 en V2-bommen. Pas eind maart 1945 viel de laatste V-bom.

Het Vredescentrum en de stad willen exact 75 jaar later dit kantelmoment in de verf zetten. Een tijdelijke tentoonstelling zal die periode de nodige duiding en context geven. Deze expositie komt in het FelixArchief. Ze zal lopen van 6 september 2019 tot en met mei 2020.

Educatief luik

Het educatieve luik van het Masterplan wil een duurzame herinneringseducatie voor alle onderwijsnetten implementeren, door:

Een gratis toegang voor scholen voor de expo in het FelixArchief, zodat de drempel laag wordt gehouden en de verdieping rond het onderwerp zo goed mogelijk kan gebeuren.
Aansluitend op de tijdelijke tentoonstelling wordt een extra educatief traject uitgewerkt voor jongeren van 10 tot 18 jaar.
Bij de start van het schooljaar 2019 – 2020 komen nieuwe basispakketten ter beschikking voor de scholen. Die starten met een introductieles over de geschiedenis van WOII in Antwerpen, om te eindigen met een les rond herdenken en herinneren.

Permanente museumopstelling

Er zal een kwaliteitsvolle tentoonstelling komen op een van de verdiepingen van het MAS, met als voorziene openingsdatum het voorjaar van 2023. Ze komt tegemoet aan de noodzaak voor een bredere omkadering over de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen. De expo zal naast een historisch perspectief op WOII in Antwerpen ook een waardengedreven toekomstvisie bieden. Ze wil de bezoekers bijbrengen wat de hedendaagse relevantie van het blijvend herdenken is.

Monument

Er wordt op termijn een geïntegreerd namenmonument gebouwd op een centrale plaats, ter herdenking van alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen. Dat namenmonument zal een getuigenis vormen van de zware menselijke tol die de Antwerpse bevolking betaalde en een herinnering aan het brutale geweld tijdens die periode. Het zal het belang van de democratische grondwaarden van onze samenleving illustreren.

Slachtoffergroepen

Het monument zal de namen van alle slachtoffers bevatten, ingedeeld volgens de verschillende slachtoffergroepen. Het geheel zal in één oogopslag de indrukwekkende aantallen zichtbaar maken:

slachtoffers van de Holocaust;
burgerlijke slachtoffers van nazigeweld (verplicht tewerkgestelden, verzetsstrijders, politiek gevangenen);
burgerlijke slachtoffers van militair geweld (o.m. V-bommen);
militaire slachtoffers.

De stad is nu al bezig met het nodige historische en bronnenonderzoek om namen van slachtoffers op te lijsten. De ambitie is om die lijst zo volledig mogelijk te hebben tegen de inhuldiging van het fysieke namenmonument.

Digitaal namenmonument

In het kader van het overkoepelende herdenkingsbeleid zal een eerste lijst van namen al in 2019 ontsloten worden, via een digitaal namenmonument. Daarbij worden slachtoffers online met hun naam en aanvullende informatie vermeld. De lijst zal interactief en doorzoekbaar zijn. Het doel is om nabestaanden een plek te geven waarop ze de herinnering aan hun dierbaren levend kunnen houden, en aanvullende informatie over hen kunnen toevoegen.

Fysiek monument

Het referentiekader voor het namenmonument zal internationaal zijn. Het fysieke monument zal gerealiseerd worden via een wedstrijdformule, en een afgewogen keuze van het ontwerpteam. Het monument wordt opgericht  in de buurt van het  Loodswezen aan de Tavernierkaai. De timing is nog afhankelijk van een aantal factoren, maar voor de eerstesteenlegging wordt gemikt op de zomer van 2023, voor de oplevering op de zomer van 2024.

Website

Een uitgebreide website zal het herdenkingsproject ondersteunen. Daarop zal de kerngedachte ‘Altijd vrij. Nooit vanzelfsprekend’ prominent aanwezig zijn. De stad wil daarmee een bewustzijn creëren over vrijheid en het belang daarvan, aan de hand van de gebeurtenissen in Antwerpen tijdens WOII.

Op www.antwerpenherdenkt.be zal iedereen terechtkunnen voor alle informatie over het project.  Een eerste versie staat online vanaf 29 maart. Die bevat basisinformatie zoals een tijdlijn, een aantal wandelingen en andere activiteiten, en info over de tijdelijke tentoonstelling. Eind april wordt de site aangevuld met 6 thema’s die de geschiedenis van Antwerpen tijdens WOII vertellen, niet alleen met feiten, maar ook met persoonlijke verhalen en getuigenissen. Gedurende het project wordt de website verder uitgebouwd. Ook het digitaal monument zal vanaf half 2019 via deze weg ontsloten worden.

Verantwoordelijken: burgemeester Bart De Wever – Claude Marinower, schepen voor openbaar domein – Jinnih Beels, schepen voor onderwijs