13de-eeuwse bebouwing teruggevonden achter het stadhuis

In het hart van Antwerpen, achter het stadhuis, voeren archeologen sinds juli 2019 onderzoek uit naar de vroegere bewoning van de stad. Naast de verwachte kelders en bakstenen muren die dateren van na de middeleeuwen stootten de archeologen ook op resten van een gebouw in hout uit de 13de eeuw of vroeger. Deze vondst is verrassend omdat houten structuren normaal vergaan met de tijd. Er wordt voor het eerst meer inzicht gekregen in houtbouw uit de laatmiddeleeuwse stad. De opgravingen vinden plaats in het kader van de aanleg van een nieuwe semipublieke binnentuin met ondergrondse fietsenparking tussen de Suikerrui, Gildekamersstraat, Zilversmidstraat en Kaasstraat. Archeologen onderzoeken de site nog verder tot midden oktober.

Om de fietsenparking en semipublieke binnentuin achter het Antwerpse stadhuis te realiseren, wordt het terrein 5 meter diep afgegraven. Door de ligging in het historisch centrum is een archeologisch onderzoek voorafgaand aan de bouwwerken verplicht. Uit historische kaarten en eerder onderzoek is geweten dat er op deze plek al in de middeleeuwen bewoning was. Hoe deze er precies uitzag, was niet geweten. Tot hiertoe vonden de archeologen zowel restanten van vroege bebouwing terug als vondsten die meer vertellen over het dagelijkse leven.

Bewoning uit 12de – 15de eeuw

In de 15de eeuw stonden op de locatie van de opgraving de historische huizen ‘Valkenborgh’, ‘de Roose’, ‘de Witte Roose’ en ‘Rattenborgh’. Van deze gebouwen groeven de archeologen nu enkele kelders met vloeren op. Bepaalde muren van de kelders vertonen verkleuringen van een brand die mogelijk verband houdt met de Spaanse Furie van 1576. Toen werd de omgeving in lichterlaaie gezet door ontevreden muitende Spaanse soldaten. Archiefbronnen getuigen dat het gehele huizenblok toen moest worden afgebroken en opnieuw opgebouwd; ondergronds bleven de oudere kelders echter bewaard.

Zoals verwacht werden onder deze kelders en bakstenen muren uit de 15de tot 16de eeuw nog oudere grondlagen en structuren aangetroffen. De stadsarcheologen hadden dit niet verwacht, want hout is een broos materiaal dat meestal vergaan is. In dit geval is het hout in redelijk goede staat en is het duidelijk dat het gaat om de resten van een gebouw bestaande uit houten palen, riet en vlechtwerk, een omgevallen wand en een aantal planken. Voorlopig kan dit gebouw gedateerd worden in de 13de eeuw, mogelijk is het zelfs ouder. Verder onderzoek moet meer duidelijkheid bieden over de datering en de functie van het gebouw.

In nog diepere lagen zijn er houten structuren uit de 12de eeuw aangetroffen. Geweten is dat de opgravingszone zich bevindt op een plek die voor 1200 al geïntegreerd was in de nieuwe omwalling, toen de middeleeuwse burcht aan Het Steen werd vergroot tot een stedelijk gebied van ca. 19 ha. Deze stad werd de ‘Ruienstad’ genoemd en werd begrensd door de straten Suikerrui, Kaasrui, Jezuïetenrui, Minderbroedersrui en de Sint-Paulusstraat. Deze lagergelegen houten structuren geven dus inzicht in hoeverre het gebied al geurbaniseerd was naar middeleeuwse normen en welke activiteiten en ambachten er toen in de omgeving werden uitgevoerd.

Burgemeester Bart De Wever: “De archeologen zetten nog tot midden oktober hun onderzoek verder. De komende weken wordt er nog dieper gegraven. Zo komen ze meer te weten over hoe de Antwerpenaar in de Ruienstad leefde, tussen de 13de en 15de eeuw of vroeger. Mogelijk zouden er Romeinse vondsten uit de 2de tot 3de eeuw aangetroffen kunnen worden. Eerder werden ook Romeinse vondsten aangetroffen in de kelders van het stadhuis en Het Steen. We kijken dus met spanning uit naar wat de opgraving oplevert.”

Vondsten illustreren het leven zoals het was

Verschillende opgegraven voorwerpen illustreren de diversiteit van de middeleeuwse materiële cultuur in Antwerpen. Zo werd een leren zwaardschede met vergulde versieringen uit de 12de eeuw opgegraven. Een andere vondst uit de 14de eeuw leverde een ‘glis’ op, dit is een benen schaats met gladde onderkant. Een kuil uit de 14de 15de eeuw bevatte een aquamanile, een uitzonderlijk object in onze contreien. Deze aquamanile is een kruikje in de vorm van een dier dat gebruikt werd om de handen te wassen. Een zogenaamd ‘wikkelkindje’ in de vorm van een ingebakerd Christusfiguur werd aangetroffen in een beerput. Deze kleipijpen beeldjes werden met religieuze feestdagen op broden gelegd en zijn nog te zien op maaltijdschilderijen uit de 17de eeuw.

Het onderzoek leverde verder al veel andere vondsten op die ons meer vertellen over het dagelijkse leven in het oude Antwerpen. Er werd speelgoed gevonden, zoals een benen dobbelsteen en aardewerken knikkers, maar ook fossiele haaientanden, verschillende munten en gewichten, vele soorten aardewerk, afval van leerbewerking en veel dierlijk slachtafval.

Verder onderzoek

De archeologen graven nog verder en onderzoeken de verschillende structuren om nadien het hele verhaal van de site te reconstrueren. De opgravingen geven zo een doorsnede van het heden tot aan het vroegste begin van Antwerpen (12de eeuw). Hierbij leveren de gebouwen in goed bewaard hout vooral nieuwe informatie over het 12de- tot 14de-eeuwse Antwerpen. Na afronding van het archeologische onderzoek kunnen de werken voor de aanleg van de fietsenkelder en de nieuwe binnentuin starten.

Verantwoordelijke: burgemeester Bart De Wever